Podstawą udanych realizacji jest nie tylko dobre oko i sprzęt. Równie ważna jest znajomość przynajmniej podstawowych, technicznych zagadnień. Jednym z nich jest trójkąt ekspozycji. To pojęcie dotyczące zarówno filmowania jak i fotografii. Co to jest i na czym polega?

    Co to jest ekspozycja?

    Podstawowym pojęciem jest ekspozycja. To, najprościej rzecz ujmując, poziom naświetlenia fotografii lub filmu. Ekspozycją jest więc ilość światła, jaka pada na matrycę. Od tego zależy, czy jasność zarejestrowanego obrazu będzie odzwierciedlać rzeczywistość. 

    Jak uzyskać poprawną ekspozycję? Na to składa się skoordynowanie trzech parametrów. To czas naświetlania, wartość przysłony i czułość ISO. Znacznym ułatwieniem dla początkującego fotografa lub filmowca jest to, że zdecydowana większość sprzętów jest wyposażona w światłomierz wskazujący dobrą ekspozycję. 

    Nowoczesne sprzęty oferują dwie funkcje ekspozycji:

    • automatyczną – w tej opcji urządzenie automatycznie dostosowuje czas do przysłony lub odwrotnie. W zależności od ustawień programu obydwa te elementy mogą być dobrane automatycznie jednocześnie;
    • półautomatyczną – w tym przypadku wskazania światłomierza są widoczne w polu widzenia celownika i dostosowują się automatycznie wobec ręcznego regulowania przysłony i czasu migawki.

    Co odpowiada za naświetlenie zdjęcia lub ujęcia filmowego? 

    Jeśli dopiero rozpoczynasz przygodę z filmowaniem i fotografią, to pojęcia przysłony, migawki i czułości ISO mogą być trudne do zrozumienia. Jednak nie ma czego się bać – trzeba zrozumieć i przetestować, a potem wszystko już będzie o wiele łatwiejsze.

    Czym jest przysłona w obiektywie?

    Przysłona to element obiektywu, a konkretnie otwór o regulowanej wielkości. Każdy obiektyw ma swój zakres wartości przysłony. Najprościej rzecz ujmując, przysłona (tak, jak migawka) służy do dozowania ilości światła padającego na matrycę. Przysłona wraz z ogniskową to czynniki, które przekładają się na głębię ostrości. Zależność jest prosta – im mniejsza jest wartość przysłony, tym mniejsza jest głębia ostrości, więc tym bardziej rozmyte tło na zdjęciu czy w filmie.f

    Jak działa migawka w aparacie?

    Migawka to drugi z elementów trójkąta ekspozycji. Służy do odsłaniania na określony czas, a następnie do zasłaniania z powrotem elementu światłoczułego, czyli matrycy aparatu. Mówiąc prościej – “wpuszcza” światło przez obiektyw. 

    Zadaniem migawki jest bardzo precyzyjne regulowanie czasu, przez jaki światło pada na matrycę. Ustawienie odpowiedniego czasu jest kluczowe – jeśli migawka będzie otwarta zbyt długo, zdjęcie będzie prześwietlone. Jeśli zbyt krótko – zbyt ciemne. W przypadku filmu w teorii powinno się stosować zasadę 180 stopni (180 shutter angle rule), którą opisałem niżej w tym artykule.

    Co to jest ISO w aparacie?

    ISO – te trzy litery oznaczają czułość matrycy na światło. Im większa wartość ISO, tym większa czułość aparatu na światło, a więc tym jaśniejsze zdjęcie czy nagranie wideo. Ma to jednak bardzo duży minus – im wyższe ISO, tym większe ziarno (szumy) na zdjęciu czy filmie. Dlatego idealną sytuacją jest taka, kiedy można pracować na możliwie najniższych wartościach ISO.

    Trójkąt ekspozycji, czyli współpraca czasu migawki, przysłony i ISO

    W trybie automatycznym ekspozycja zostanie ustawiona automatycznie – parametry migawki, przysłony obiektywu i ISO zgrają się w taki sposób, by jasność i głębia obrazu jak najbardziej odpowiadała rzeczywistości. Jednak w trybie manualnym i półautomatycznym te wartości ustawia się ręcznie, w zależności od tego, jaki efekt chcesz osiągnąć. 

    Taką samą ekspozycję zdjęcia można uzyskać przy różnych ustawieniach parametrów – czyli długości naświetlania, przysłony i czułości matrycy. Musisz jednak pamiętać o tym, że zmieniając ustawienia jednego z nich, konieczna jest również zmiana wartości pozostałych.  

    Te parametry zależą przede wszystkim od warunków oświetlenia miejsca oraz tego, czy robisz zdjęcie statycznego, czy poruszającego się obiektu. Im ciemniejsze otoczenie, tym większa czułość i wartość przysłony powinna być zastosowana. Im dłuższe naświetlanie, tym większe ryzyko efektu poruszonego zdjęcia. Im wyższa czułość ISO, tym gorsza jakość zdjęcia – mogą pojawić się szumy i ziarno. Im mniejsza wartość przysłony, tym bardziej rozmyte będzie tło.

    Jakie parametry należy więc ustawić? Nie ma na to złotej rady – wszystko zależy od warunków. Każde ujęcie wymaga innej ekspozycji i to, jaka ona będzie, trzeba wyczuć samodzielnie, bawiąc się ustawieniami swojego sprzętu i porównując rezultaty. W tym przypadku powiedzenie, że praktyka czyni mistrza, jest wyjątkowo trafne. Natomiast w przypadku filmowania przy czasie migawki należy stosować zasadę 180 stopni.

    180 stopni kąta migawki w filmowaniu aparatem 

    Jedną z najważniejszych reguł stosowania trójkąta ekspozycji w filmowaniu jest 180 stopni migawki – jest bardzo prosta – aby rozmycie obiektów ruchomych było możliwie najbliższe temu co widzi ludzkie oko, to czas migawki powinien być dwukrotnością klatkażu w jakim nagrywa się film. Czyli jeżeli nagrywasz film w 25 klatkach na sekundę, to czas migawki powinien być ustawiony na 1/50 sekundy. Jeżeli nagrywasz ujęcia pod zwolnione tempo w 50 klatkach, to czas migawki powinien być ustawiony na 1/100 sekundy.

    O czym jeszcze warto pamiętać?

    Trójkąt ekspozycji jest wykorzystywany zarówno w fotografii jak i filmowaniu. Podstawą do tego, by uzyskiwać jak najlepsze efekty, jest najpierw dokładne zapoznanie się z działaniem każdego z tych trzech elementów.

    W przypadku zdjęć nie ma żadnej uniwersalnej zasady co do tego, w jaki sposób ustawiać poszczególne parametry względem siebie – to kwestia indywidualnych preferencji i oczekiwanych efektów. Poznawaj, eksperymentuj, baw się i porównuj rezultaty.

    W przypadku filmowaniu zawsze pracuj na manualnych ustawieniach:

    • ISO – jeżeli nagrywasz w profilu logarytmicznym (logu), to priorytetem powinno być natywne ISO; jeżeli nie nagrywasz w logu, to im ISO mniejsze, tym lepsza jakość,
    • Czas migawki – dwukrotność klatkażu,
    • Przysłona – w zależności jaki efekt chcesz osiągnąć + ewentualnie filtr ND przykręcony do obiektywu.