Rodzaje kadrów filmowych, czyli co to jest plan filmowy?

Jeszcze jakiś czas temu temu do kręcenia filmów niezbędny był zaawansowany, najczęściej bardzo drogi sprzęt, a także specjalistyczna wiedza dotycząca jego obsługi. Dziś swobodny dostęp do urządzeń rejestrujących obraz, ruch i dźwięk mamy na wyciągnięcie ręki – chociażby w postaci smartfonów z wyższej półki czy aparatów cyfrowych z funkcją filmowania. Dzięki temu uwiecznianie wyjątkowych momentów na fotografii czy na filmie jest dziś na porządku dziennym, a nawet proste sprzęty dla amatorów dają całkiem sporo możliwości i są łatwe w obsłudze. Jednak aby nagrywać profesjonalnie wyglądające video, które poruszą widza, i do których chce się wracać, trzeba znać kilka podstawowych kwestii i umieć zastosować je w praktyce. Jedną z takich podstaw filmowania są typy kadrowania w filmie. Czym są i jakie są ich rodzaje?

Co to jest plan filmowy?

W pierwszej kolejności warto wyjaśnić czym jest plan filmowy. W branży filmowej tym pojęciem określa się:

• lokacja (miejsce), w której realizowane są nagrania do filmu, na które najczęściej mówimy plan zdjęciowy,
• sposób postrzegania przez kamerę filmowanego obiektu w stosunku do otaczającego go tła, czyli inaczej kadr filmowy.

Każdy film to zmontowane ze sobą ujęcia filmowe. Ujęcia są nagrywane z różnych punktów widzenia i w różnych kadrach filmowych. Zbliżenie na twarze bohaterów danej sceny czy widok na morze z lotu ptaka to właśnie kadry, czyli określony fragment przestrzeni, wynikający z odległości kamery od nagrywanego obiektu. Punktem odniesienia definiującym rodzaj kadru jest sposób umieszczenia w nim obiektu (np. postaci) oraz jej proporcje względem otoczenia. W uproszczeniu plan filmowy to kadr.

Kilka planów filmowych w jednym ujęciu filmowym

Przeważnie na jeden plan filmowy, czyli kadr, składa się jedno ujęcie. Jednak w zależności od sytuacji, np. poruszanie się nagrywanego obiektu lub kamery, jedno ujęcie może być rozegrane w kilku planach lub kilka ujęć może być zrealizowanych na jednym planie. Dla przykładu: Jeżeli kamera w jednym ujęciu filmowym zbliża się do bohatera, to na początku tego ujęcia bohater może być ujęty w kadrze amerykańskim, a na końcu już w kadrze bliskim.

Co to jest plan złożony?

Kolejnym ważnym elementem układanki jest głębia ostrości, która często tworzy tzw. plan złożony. Jeżeli w jednym ujęciu filmowym widać kilka obiektów znajdujących się na różnych planach (rozmyty obiekt blisko kamery, wyostrzony obiekt w średniej odległości od kamery i obiekt w tle daleko od kamery), to wtedy właśnie mamy do czynienia z planem złożonym. W takiej sytuacji mówimy, że na ujęciu filmowym jakiś obiekt jest na pierwszym albo drugim planie.

Rodzaje kadrów w filmie 

Przede wszystkim, typ kadru filmowego nie jest tym samym co kompozycja kadru. Rodzaj kadru definiuje jaki fragment widzianego oczami obszaru ma się znaleźć w kadrze, a kompozycja kadru definiuje jak elementy znajdujące się w kadrze mają być poukładane.

Jakie są rodzaje kadrów filmowych i jaki wybrać dla danego ujęcia? Wszystko zależy od tego, co jest najistotniejsze w danej scenie. Najczęściej stosowane kadry filmowe to:

• Kadr daleki – zwany również kadrem totalnym. To najszerszy kadr, w którym na głównym planie widoczna jest przestrzeń, a nie obiekt, którego albo nie ma w ogóle, albo jest jedynie niewielkim elementem tła. Kadry dalekie wykorzystuje się przeważnie w celu wprowadzenia widza w miejsce akcji. Dlatego głównym elementem jest właśnie otoczenie, a nie bohaterowie.
• Kadr ogólny – w takim ujęciu bohaterowie nadal nie są postaciami pierwszoplanowymi, jednak nie są też już tylko elementem przestrzeni. W kadrze ogólnym postacie są już rozpoznawalne, jednak nadal na głównym planie jest otoczenie. Kadr ogólny wykorzystuje się przede wszystkim do ujęć, które mają ukazać związek bohatera danej sceny z otoczeniem i wprowadzić widza w miejsce akcji.
• Kadr pełny – w pełnym planie filmowym najważniejszym elementem ujęcia jest bohater. W kadrze widoczna jest jego cała sylwetka, a otoczenie jest tylko dodatkiem, tłem.
• Kadr amerykański – to najpopularniejszy rodzaj kadru wykorzystywany przy prezentacji bohatera. W takim ujęciu postać jest ukazana mniej więcej od kolan lub od bioder w górę, czyli tak, jak widzimy ludzi w rzeczywistości, rozmawiając z nimi. W kadrze amerykańskim postać dominuje w kadrze, a uwaga z tła jest przeniesiona na jego twarz, mimikę i widoczne emocje. Kadr amerykański często wykorzystuje się w scenach dialogowych.
• Kadr średni – w kadrze średnim postać jest zaprezentowana od pasa w górę i w takim ujęciu mimika twarzy i emocje bohatera, a także gestykulacja są widoczne lepiej niż w kadrze amerykańskim. Kadr średni również jest wykorzystywany do ujęć dialogowych, jednak w tym przypadku jeszcze większy nacisk jest położony na mimikę i emocje.
• Kadr bliski – zwany również półzbliżeniem. W takim ujęciu na pierwszym planie widoczna jest postać i choć otoczenie nadal jest widoczne, to stanowi tylko tło. Kadr bliski skupia się przede wszystkim na twarzy postaci i jej mimice.
• Kadr wielki plan – zwany również zbliżeniem, na głowę bohatera. Tutaj główną rolę również odgrywa jego mimika i emocje. Takie ujęcie służy więc przede wszystkim zaprezentowaniu emocji bohaterów, a tło staje się nieistotne. Zbliżenie stosuje się również wówczas, gdy ujęcie ma prezentować jakiś detal czy przedmiot.
• Kadr wielkie zbliżenie – zwany również detalem. Takie ujęcie jest skoncentrowane na konkretnej części twarzy bohatera, np. na oczach czy ustach i ma za zadanie przekazać najważniejsze szczegóły związane z tą częścią ciała, najczęściej emocje. Taki kadr służy również do budowania napięcia. Wielkie zbliżenie można stosować również na przedmiotach, które w danym ujęciu są najistotniejsze, np. na zawartość blatu, notatki rzucone na stół, zawartość portfela, itp.
• kadr makrodetal – kadr stosowany sporadycznie. Jego zadaniem jest podkreślenie maleńkiego fragmentu rzeczywistości, który na co dzień nie jest dostrzegalny ludzkim okiem. Makrodetal to np. zbliżenie na ludzkie oko w taki sposób, że widać nerwy albo ukazanie obrazu widzianego pod mikroskopem.  

Znajomość kadrów filmowych to domena dobrych filmowców

Kadry filmowe pomagają zbudować koncepcję filmu, która będzie spójna i interesująca, a to przecież w produkcji filmowej jest najważniejsze. Ujęcia filmowe mają cieszyć oko odbiorcy i poruszać jego wyobraźnię, wpływać na emocje. Dlatego dobrze dobrany typ kadru w połączeniu z piękną kompozycją kadru, to klucz do osiągnięcia mistrzostwa w operowaniu kamerą lub aparatem. Skoro już znasz rodzaje kadrów filmowych, to kręcąc swoje ujęcia wybieraj te, które pomogą osiągnąć Twój cel.